رادیوگرافی دیجیتال فک و دندان

⇐ رادیو گرافی فک و داندان (پانورکس  و سفالومتری پری اپتیکال)

رادیوگرافی پانورامیک یا پانورکس چیست؟
رادیوگراف پانورامیک یک اسکنر پانورامیک ایکس ری دندانپزشکی از فک بالا و پایین می‌باشد. این نوع رادیوگرافی تصویری دو بعدی از یک نیم دایره را از یک گوش به گوش دیگر نشان می‌دهد. رادیوگرافی پانورامیک فرمی از توموگرافی سطح کانونی است؛ بنابراین تصاویر به صورت چند سطحی گرفته می‌شوند تا در نهایت تصویر پانورامیک پدیدار شود.  این بدین معنی است که  فک بالا و آرواره‌ها در نقطه ی کانونی (focal trough) قرار داشته و ساختارهایی که در trough سطحی و عمیق هستند به صورت محو دیده می‌شوند. در حقیقت این همان عکس بزرگی است که همه‌ی دندان‌های فک بالا و پایین در آن قابل رویت است.

اسامی غیر اختصاصی دیگری که برای یک رادیوگراف پانورامیک مصطلح می‌باشند عبارت است از: پانورکس، رادیوگراف پانورامیک دندانپزشکی (dental panoramic radiograph) و پنتوموگرام؛ به اختصار شامل PAN، DPR، OPT و OPG می‌باشند. OPG مخفف کلمات Ortho Pantomo Gram می باشد. ریشه‌ی Ortho از ارتودنتیک به دندان باز برمی‌گردد.  ریشه Pan نمایش پانورامیک و tomogram تصویر اعضای بدن بیمار توسط اشعه ایکس است که بر روی صفحه‌ای ظاهر می‌شود. تصاویر حاصل یک نمای کلی از موقعیت دندان‌ها و اطلاعاتی از استخوان‌های فک (فک بالا و پایین) و همینطور اطلاعاتی از سینوس‌های فک فوقانی و مفاصل بین فک‌ها و جمجمه در اختیار قرار می‌دهد.

پانورکس دیجیتال:

رادیولوژی ایکس ری دندانپزشکی با گذشت زمان از تکنولوژی فیلم (یعنی استفاده از مواد شیمیایی و تاریکخانه) فاصله گرفته و تکنولوژی دیجیتال ایکس ری جایگزین آن شده است که بر پایه‌ی سنسورهای دیجیتال و کامپیوترها می‌باشند. یکی از ویژگی‌های شاخص پانورکس دیجیتال در مقایسه با سیستم‌های مبتنی بر فیلم وسعت بسیار بیشتر جریان اشعه است. این بدان معنی است که اسکن‌های تکراری کاهش یافته و به تبع هزینه‌ها نیز کاهش می‌یابند و از میزان اشعه‌ی تابیده شده به بیمار بسیار کم می‌شود. تصاویر ایکس ری ثبت نشده نیز دوباره قابل چاپ هستند اگر فایل دیجیتال ذخیره شده باشد. از دیگر مزایای منحصر به فرد، رویت لحظه‌ای تصاویر، توانایی تغییر و ادیت، توانایی ارسال از طریق پست الکترونیکی برای بیماران و همکاران، بررسی آسان و قابل اعتماد، کاهش میزان تابش اشعه، عدم نیاز به تاریکخانه و در آخر عدم نیاز به مواد شیمیایی چاپ عکس می‌باشند. زمان تصویربرداری نسبت به دستگاه پانورکس قدیمی از 17 به 10 ثانیه کاهش یافته و بلافاصله بعد از تابش اشعه، تصویر بر روی کامپیوتر قابل رویت است. وضوح تصویر با بزرگنمایی به قدری بالاست که همانند رادیوگرافی دندان می‌توان طول ریشه تمامی تک دندان‌ها را به وضوح مشاهده کرد. چنین قابلیتی اندازه‌گیری دقیق پوسیدگی هر دندان برای ترمیم و عصب‌کشی را فراهم می‌آورد.

یکی از انواع سیستم‌های دیجیتال استفاده از صفحات فسفر پلیت به جای فیلم رادیوگرافی است. پس از آنکه اشعه‌ی ایکس ری به صفحه فسفر پلیت که در یک اسکنر خاص قرار دارد تابید و تصویر به صورت نقطه به نقطه ذخیره شد، یک دستگاه اسکنر اطلاعات را خوانده و دیجیتالی می‌نماید. تصاویر دیجیتالی ذخیره شده و بر روی صفحه کامپیوتر نمایش داده می‌شوند. این روشی مابین تکنولوژی مبتنی بر فیلم و تکنولوژی تصویربرداری مستقیم می‌باشد. این نوع ثبت تصاویر مانند پروسه ی فیلم می باشد زیرا شامل همان جعبه‌ی حمل می شود ولی از طرف دیگر متفاوت با پروسه ی فیلم است زیرا استفاده از مواد شیمیایی در تاریکخانه با پروسه ی اسکن جایگزین شده است. استفاده از صفحات فسفر پلیت چندان سریعتر از فیلم نبوده و کیفیت تصویر و دقت عملکرد آن نیز بحث بر انگیز می‌باشد. هر چند که سازگاری آن با هر نوع سیستم موجود؛ بدون هیچگونه تغییر، به دلیل آنکه فقط جایگزین فیلم شده است مزیت واضحی بشمار می‌رود. به علاوه در اغلب موارد اصطلاح ٬ایکس ری دیجیتال٬ برای تشخیص اطلاعات اسکن شده که در کامپیوتر قابل رویت هستند استفاده می‌شود.

نوع دیگری از تکنولوژی‌های تصویربرداری دیجیتال  استفاده از سنسورهای الکترونیکی است. اکثر آن‌ها در ابتدا از تبدیل اشعه ایکس به نور استفاده می‌کردند (با بکارگیری GdO2S و لایه CSI) اما بعد از آن، سنسورهای CCD و CMOS بکار گرفته شد. در تعداد کمی از آن‌ها یک ترتیب ترکیبی آنالوگ به دیجیتال را که در ابتدا ایکس ری را به جریان الکتریکی تبدیل کرده و سپس این جریان تصویری را به وسیله‌ی سیستمی  بر پایه تکنولوژی CMOS خوانده و نمایش می‌دهد می‌توان مشاهده نمود.

در سیستم‌های دیجیتال اخیر، کیفیت تصویر بسیار بالاتر از سیستم‌های سنتی مبتنی بر فیلم می‌باشد. پیشرفت‌های اخیر نیز از اضافه شدن Cone Beam 3D Technology در تجهیزات پانورکس دیجیتال یا OPG به عنوان یک استاندارد صحبت می‌شود.

موارد استفاده رادیوگرافی پانورامیک:

• تشخیص دندان‌های عقل پنهان و برنامه‌ریزی جراحی
• تشخیص نبود استخوان پریودنتال و درگیری پری اپیکال
• ردیابی منشاء درد دندان
• ارزیابی‌های لازم برای قرارگیری ایمپلنت دندانی
• ارزیابی ارتودنسی، قبل و بعد از اعمال آن
• تشخیص ناهنجاری های پیشرفته مانند کروبوبیسم، دیسپلازی cleido cranial
• سرطان مرتبط با فک
• اختلالات TMJ و anlylosis
• تشخیص osteosarcom ،ameloblastoma، renal osteodystrophy موثر بر فک‌ها و hypophosphatemia
• تشخیص و ارزیابی قبل و بعد از جراحی ناهنجاری‌های دهان و فک و صورت برای مثال شکستگی‌های dentoalveolar و فک پایین
• سنگ‌های غدد بزاقی (Sialolithiasis)
• سایر تشخیص‌ها و نیازهای درمانی

مکانیسم:

به طور معمول، بیمار باید یک دندان‌گیر پلاستیکی را گاز بگیرد تا تمام دندان‌های او، به خصوص تاج‌ها، به طور مجزا قابل رویت گردند. کل مدت زمان پروسه‌ی پانورکس دیجیتال معمولا در کمتر از یک دقیقه انجام می‌شود. زمان تابش اشعه به بیمار از 5.5 تا 22 ثانیه در هنگام چرخش دستگاه در اطراف سر بیمار متغیر است. به موازات قرار گرفتن دستگاه (collimation) بدین معنی است که زمان چرخش، اشعه ایکس در هر فاصله ای به تنها بخشی از آناتومی تابیده می شود در حالی که با شروع چرخش در اطراف جمجمه بیمار، یک تصویر ترکیبی از بلوک فک بالا و پایین ثبت می شود. در عین حال که بازو در چرخش است، فیلم نیز در مسیری حرکت می کند که تصویر قسمت‌هایی از جمجمه را که ایکس ری به آن تابیده شده دریافت نماید. تمام تصاویری که به طور مجزا با یکدیگر همپوشانی دارند دارای بزرگنمایی یکسانی بر روی فیلم نیستند زیرا جریان اشعه واگرا است و تصاویر دارای نقاط تمرکز یا فوکوس متفاوتی هستند.

سفالومتری پری اپتیکال چیست :

سفالومتری نوعی روش عکسبرداری است که به منظور اندازه گیری جمجمه، فک، دندان و صورت  انجام می شود. به عکس حاصل از این روش سفالوگرام گفته می شود. سفالوگرام گرافی است که دندانپزشکان، جراحان دهان، فک و صورت از آن به عنوان نقشه درمان استفاده می کنند.

سفالوگرام ارتباط بین نسج نرم و استخوان ها را نشان می دهد و به تشخیص اختلالات رشد قبل از درمان و حین درمان جهت ارزیابی پیشرفت درمان به سوی نتیجه دلخواه کمک می کند.

سفالومتر نوعی دستگاه است که سر را با ابزاری نگه می دارد و از آن با اشعه ایکس تصویربرداری می کند. این ابزار از سال 1931 در آلمان و آمریکا ساخته شده است. هدف اصلی سفالومتری رسیدن به اندازه های استاندارد و نزدیک به واقعیت در فیلم رادیوگرافی است.

سفالومتری در دو وضعیت رخ و نیم رخ انجام می شود که نوع  نیم رخ آن کاربرد بیشتری دارد.

در لترال سفالومتری سر به صورت  نیم رخ بین تیوب و دتکتور یا کاست به وسیله نگه دارنده قرار می گیرد و خط فرانکفورت یا همان اینفرو اوربیتو مئاتال لاین موازی سطح افق قرار می گیرد. دندان های عقب روی هم قرار گرفته و لب ها باید شل و آزاد باشد و روی هم نباشند. در سفالوگرام استاندارد باید کف سینوس های مگزیلاری با افق موازی باشد و سر لترال واقعی باشد.

 در سفالومتری رخ سر در وضعیت PA قرار می گیرد، صورت به سمت دتکتور و پشت سر به سمت تیوب با نگه دارنده قرار می گیرد.  خط فرانکفورت با افق موازی و دندانها از عقب روی هم قرار می گیرند .